Grote Kerk

Haagse Toren
Het is aannemelijk dat vóór de bouw van de toren een of meer klokken hebben gehangen in een naast de kapel aanwezige klokkenstoel. Direct na het gereed komen van de toren omstreeks 1424 moeten klokken daarin een plaats hebben gekregen die veelvuldig werden geluid. De rekeningen van het Sint Joris Schuttersgilde, uit bijvoorbeeld 1454-1455, tonen bovendien aan, dat bij haar jaarlijkse bijeenkomst in de Grote Kerk werd gebeierd [zie Beieren]. Dat werd ook gedaan tijdens processies of bij de mis vanwege de kermis.

Drie ooievaars
De torenbrand van 29 december 1539 [zie Torens in Den Haag] verwoestte ook de aanwezige klokken. In 1541 vervaardigden vader en zoon Jan en Jasper Moer uit Den Bosch bij de Haagse Grote Kerk in ieder geval de thans nog steeds aanwezige klok. Deze heeft een gewicht van ruim 6.000 kg en geeft de toon g°. Bijzonder is, dat deze op drie plaatsen het oudst bekende Haagse wapen met de ooievaar toont. Dat moet wel betekenen, dat deze klok ook de functie had van ‘banklok'. Deze belangrijkste klok in een locale samenleving luidde bij bijzondere gelegenheden: algemene feesten, een terechtstelling of wanneer (gewapende) mannen opgeroepen moesten worden in noodsituaties. De banklok was daarom zo groot, omdat - in theorie - haar geluid in het gehele rechtsgebied (de banne - in dit geval Haagambacht) - gehoord moest kunnen worden.
Salvator en Jacob
Zes jaar later werd door Jan Moer de ‘Salvator' gegoten: door het gewicht van slechts 790 kg veel hoger van toon, een fis¹. Deze gaf dagelijks als ‘werkklok' de werk- en rusttijden aan. In 1570 leverde Henrick van Trier uit Aken de ‘Jacob'. Met een gewicht van ongeveer 2.900 kg en een bº als toon deed deze vooral dienst als begrafenisklok.

Er moet in ieder geval nog een vierde hebben gehangen. Deze ruim 5.000 kg wegende klok werd gedurende de Tachtigjarige Oorlog in 1575 verwijderd om - na omsmelting - in de vorm van een kanon dienst te doen in de strijd tegen de Spaanse landsheer.
Zeker is, dat in 1647 een naamloze klok werd toegevoegd. De landsgeschutgieter Coenraet Wegewaert goot deze in het buiten gebruik gestelde koor van de Kloosterkerk. Dat diende tussen 1589 en 1665 als metaalgieterij.

Deze klok werd voorzien van wapens - van de magistraat - en woog ongeveer 3.400 kg. Ze gaf toen met de wat laag uitgevallen toon b de hele uren aan [?].
Na de scheiding van Kerk en Staat in 1798 bleven ook in Den Haag niet alleen de torens maar ook de klokken eigendom van de burgerlijke gemeente.

Verplaatst en verstemd
Tijdens de torenrestauratie tussen 1951 en 1957 vond een herschikking plaats. Thans zijn op de luidzolder vier grote klokken aanwezig. De klok uit 1647 met de lage toon bº werd iets omlaag gestemd, naar besº. Ze werd gecombineerd met de klok uit 1541 met de toon g° en met een nieuwe klok. Deze werd in 1956 vervaardigd door de firma Eijsbouts, klokkengieterij en fabriek van torenuurwerken te Asten. Ze werd ‘Oorkondeklok' genoemd, weegt 2.495 kg en geeft de toon c¹. Daardoor ontstond een drie-gelui met de tonen g°-bes°-c¹.

Bijna stom
De ‘Jacob' werd buiten gebruik gesteld door haar aan een niet beweegbare balk te hangen. De klepel in deze klok is door een lange metalen draad aan het carillonklavier aangesloten als derde bastoon. Daardoor heeft deze klok tóch nog een functie.
De ‘Salvator' verhuisde van de luidzolder naar de spits en kreeg een plaats in het carillon [zie De drie Haagse instrumenten nader bekeken].

Klokken gingen roesten

Door het buiten gebruik stellen van de Grote Kerk voor kerkelijke doeleinden, werden de klokken al jarenlang nog maar zelden gebruikt: op de ochtend van Koninginnedag en op Kerstavond enkele minuten gezamenlijk. De klok uit 1541 was ook nog te horen tijdens Dodenherdenking - 4 mei - tussen 19.45 uur en 19.57 uur.
De Dienst Cultuur van de Gemeente Den Haag werkte plannen uit tot wereldlijk hergebruik van de drie luidklokken in de Haagse Toren en de twee in de Raadhuistoren. Op 23 november 2011 werd dagelijks hergebruik door wethouder Marjolein de Jong hersteld. Een plaquette aan de toren herinnert hieraan. [foto van de plaquette]